ที่มาและอัตลักษณ์ของมหาวิทยาลัย

ที่มาและความหมายของชื่อมหาวิทยาลัยมหิดล

หากจะกล่าวถึงที่มาของตราของมหาวิทยาลัยในประเทศไทยนั้น ทุกคนย่อมจะมีความภาคภูมิใจในสัญลักษณ์แห่งสถาบันของตนเอง แต่สำหรับมหาวิทยาลัยมหิดลนั้น มิใช่เป็นเพียงแต่ความภาคภูมิใจเท่านั้น หากยังแสดงถึงความจงรักภักดีอย่างลึกซึ้งต่อราชสกุล “มหิดล” ราชสกุลแห่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวถึงสองพระองค์ อันก่อให้เกิดความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณ และพระกรุณาธิคุณของพระบรมวงศานุวงศ์ในราชสกุลมหิดลทุกพระองค์ที่ทรงพระราชทานแก่พวกเราชาวมหาวิทยาลัยมหิดลอย่างหาที่สุดมิได้

คำว่า มหิดล เป็นคำที่มาจากภาษาบาลีและสันสกฤต จาก มหี (แผ่นดิน) + ตล (พื้น, ชั้น) ด้วยเหตุนั้น “มหิดล” จึงแปลได้ว่า “พื้นแผ่นดิน” ดังปรากฎในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 (อ่านเพิ่มเติม)

นับตั้งแต่วันที่ 2 มีนาคม 2512 เป็นต้นมา มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ได้รับ พระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าพระราชทานนามมหาวิทยาลัย “มหิดล” อันเป็นพระนามาภิไธยแห่งสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ดังพระราชปรารภตอนหนึ่งว่า “โดยที่เป็นการสมควรปรับปรุงมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ให้เป็นมหาวิทยาลัยที่สมบูรณ์ จึงให้จัดตั้งเป็นมหาวิทยาลัยใหม่ เรียกว่า “มหาวิทยาลัยมหิดล” มีขอบเขตดำเนินงานกว้างขวางยิ่งขึ้น”

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ฯ พระราชทาน ตรามหาวิทยาลัย เมื่อ วันที่ 29 กรกฎาคม 2512

สัญลักษณ์

• ตราสัญลักษณ์
  • สมัยที่ยังเป็นมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ ตราสัญลักษณ์เป็นตราวงกลม 2 ชั้น ภายในเป็นรูปงูพันคบเพลิง วงนอกด้านบนเขียนว่า “อตฺตานํ อุปมํ กเร” ด้านล่างเขียนว่า “มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์”

• • ต่อมาเมื่อมีการพระราชทานชื่อ “มหาวิทยาลัยมหิดล” ได้เปลี่ยนเป็นตราวงกลม 2 ชั้น วงกลมชั้นในมีพื้นหลังเป็นสีน้ำเงิน ตรงกลางเป็นตราประจำราชสกุลมหิดลสีเหลืองทอง ส่วนวงกลมชั้นนอกนั้นมีพื้นหลังสีขาวตัวอักษรสีเหลืองทองด้านบนเขียนว่า “อตฺตานํ อุปมํ กเร” ด้านล่างเขียนว่า “มหาวิทยาลัยมหิดล” คั่นด้วยดอกประจำยามสีเหลืองทอง
  • ตรานี้ร่างและออกแบบโดย นายแพทย์นันทวัน พรหมผลิน และ กอง สมิงชัย พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานแก่หม่อมราชวงศ์มิตรารุณ เกษมศรี สถาปนิกพิเศษประจำสำนักพระราชวัง ในการปรับแก้ไขตรี และพระมหามงกุฎของตราให้เป็นแบบไทย และพระราชทานตราให้แก่มหาวิทยาลัยมหิดล เมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม 2512
• สีประจำมหาวิทยาลัย คือ สีน้ำเงิน โดยสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พระราชทานสีนี้ ซึ่งเป็นสีแห่งความเป็นราชขัติยนุกูลแห่งบรมราชวงศ์ เมื่อวันที่ 23 มิถุนายน 2512

• ต้นไม้ประจำมหาวิทยาลัย คือ ต้นกันภัยมหิดล ซึ่งสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ พระราชทานให้เป็นต้นไม้สัญลักษณ์ประจำมหาวิทยาลัย เมื่อวันที่ 19 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2542